Psorijaza (lat. Psoriasis) je hronična, nezarazna, autoimuna bolest koja primarno pogađa kožu. Manifestuje se kao ubrzani ciklus rasta ćelija kože, što dovodi do stvaranja debelih, crvenih mrlja prekrivenih srebrnkasto-bijelim ljuskama.

Iako je primarno kožno oboljenje, psorijaza je zapravo sistemska bolest koja može uticati na opšte zdravlje i kvalitet života pacijenata, zahtijevajući dugotrajno i multidisciplinarno liječenje.

Šta je Psorijaza i Kako Nastaje?

Psorijaza se klasifikuje kao autoimuno oboljenje, što znači da imunološki sistem tijela greškom napada zdrave ćelije, u ovom slučaju, ćelije kože. Normalno, ćelije kože rastu i zamjenjuju se u ciklusu od oko 28 do 30 dana.

Kod pacijenata s psorijazom, ovaj ciklus je dramatično skraćen na samo **3 do 4 dana**. Ovo prebrzo nagomilavanje ćelija na površini kože rezultira tipičnim lezijama poznatim kao plakovi.

Uloga Imunološkog Sistema

Ključnu ulogu u patogenezi psorijaze imaju T-limfociti, tip bijelih krvnih zrnaca. Njihova preaktivacija pokreće upalni proces koji signalizira ćelijama kože da se umnožavaju nevjerovatnom brzinom. Razumijevanje ove imunološke osnove je dovelo do razvoja najefikasnijih savremenih tretmana, poput bioloških lijekova.

Prepoznavanje Simptoma i Tipovi Psorijaze

Simptomi psorijaze variraju u zavisnosti od tipa, ali najčešće uključuju crvene, uzdignute mrlje (plakove), prekrivene ljuskama, svrab, peckanje, i ponekad bol. Psorijaza se manifestuje na različite načine, a klasifikuje se u nekoliko osnovnih tipova.

1. Plak Psorijaza (Psoriasis Vulgaris)

Ovo je najčešći oblik, koji čini oko 80% do 90% svih slučajeva. Karakterišu je jasno definisane, uzdignute, crvene lezije prekrivene srebrnastim ljuskama. Najčešće se pojavljuje na laktovima, koljenima, skalpu (vlasištu) i donjem dijelu leđa.

2. Guttatna Psorijaza

Obično se javlja iznenada, često nakon streptokokne infekcije (npr. upale grla). Karakterišu je male, kapljičaste, crvene mrlje po tijelu i udovima.

3. Inverzna Psorijaza (Fleksuralna Psorijaza)

Ovaj tip pogađa kožne nabore kao što su pazuh, prepone, ispod grudi i u genitalnom području. Lezije su glatke, crvene, upaljene i bez ljuskica zbog vlage i trenja.

4. Pustulozna Psorijaza

Rjeđi, ali ozbiljniji oblik, koji se manifestuje jasnim, bijelim pustulama (gnojnim mjehurićima) okruženim crvenom kožom. Može biti lokalizovana (na dlanovima i tabanima) ili generalizovana, što zahtijeva hitnu medicinsku intervenciju.

5. Eritrodermijska Psorijaza

Najrjeđi i najopasniji oblik. Karakteriše je intenzivno crvenilo koje prekriva veći dio tijela, često praćeno jakim svrabom i bolom. Može dovesti do ozbiljnih komplikacija poput dehidracije i infekcija.

Dijagnoza i Pridružena Stanja

Dijagnoza psorijaze je obično klinička i zasniva se na izgledu kožnih lezija. U nekim slučajevima, može biti potrebna **biopsija kože** za potvrdu dijagnoze i isključivanje drugih stanja.

Psorijatični Artritis (PsA)

Otprilike 30% osoba s psorijazom razvije psorijatični artritis, hronično upalno stanje koje pogađa zglobove i ligamente. Rano prepoznavanje i liječenje PsA je ključno za sprečavanje trajnog oštećenja zglobova. Simptomi uključuju bol, otok i ukočenost, posebno ujutro.

Savremene Opcije Liječenja Psorijaze

Cilj liječenja je smanjiti upalu, usporiti rast ćelija kože i ukloniti plakove. Pristup liječenju se prilagođava težini bolesti, tipu psorijaze i opštem zdravlju pacijenta.

H3. Lokalna Terapija

Koristi se za blage i umjerene slučajeve. Uključuje kreme i masti sa:

• **Kortikosteroidima:** Smanjuju upalu i svrab.
• **Derivatima vitamina D:** Usporavaju rast ćelija kože (npr. kalcipotriol).
• **Salicilnom kiselinom:** Pomaže u uklanjanju ljuskica.

H3. Fototerapija (Terapija Svjetlom)

Kontrolisano izlaganje kože ultraljubičastom (UV) svjetlu, najčešće UVB zracima. Pomaže u usporavanju rasta ćelija. Često se kombinuje s oralnim lijekovima (PUVA tretman).

H3. Sistemska Terapija (Konvencionalni Lijekovi)

Koristi se za umjerenu do tešku psorijazu i PsA. Uključuje lijekove poput metotreksata, ciklosporina i retinoida, koji djeluju na cijeli organizam smanjujući upalu i imuni odgovor.

H3. Biološka Terapija (Biološki Lijekovi)

Predstavlja revolucionarni napredak u liječenju teške psorijaze i PsA. Ovi lijekovi ciljaju specifične dijelove imunološkog sistema (npr. citokine kao što su TNF-alfa, IL-17, IL-23) koji su uključeni u upalni proces. Daju se injekcijom ili infuzijom i pokazali su izuzetnu efikasnost u postizanju i održavanju potpune čistoće kože.

Život s Psorijazom i Promjena Navika

Upravljanje psorijazom zahtijeva i promjenu stila života, jer okidači mogu pogoršati stanje.

• Izbjegavanje Stresa: Stres je poznati okidač. Tehnike opuštanja mogu pomoći.
• Zdrava Ishrana:Održavanje zdrave tjelesne težine i izbjegavanje proinflamatorne hrane (npr. prerađena hrana, previše šećera) može smanjiti upalu.
• Ograničavanje Alkohola i Pušenja: Pušenje i pretjerana konzumacija alkohola su povezani s težim oblicima psorijaze.
• Redovna Hidratacija Kože:Redovno nanošenje emolijenata pomaže u smanjenju suhoće i ljuskanja.